ШҮҮМЖ: Төрд ивээгдсэн ч түмэнд гологдох түүхийн бүтээл By: С. Ууганбаяр No comments

                            ~О.Нямдаваа, Иран дахь Монгол өв соёл номын шүүмж~

Тэтгэвэрт гарсан хүн бүр “түүхч” болчихдог хэмээн манай нэг эрдэмтэн тун онож хэлжээ. Үнэхээр л тэтгэвэртээ гарсан хөгшчүүд, тэр дундаа нам төрийн удирдах албан тушаалд ажиллаж байсан эрхмүүд өөрсдийн намтар дурсамж, орон нутгийн түүхээр ном бүтээл туурвих боллоо.  Өөрийн ажил хөдөлмөрийн туршлага, орон нутгийн түүхээ хойч үедээ таниулан мэдүүлэх нөр их хөдөлмөрийг нь үнэлэхгүй байхын аргагүй.

Гэвч сайны хажуугаар саар гэдэгчлэн өөрийн сурсан мэдсэн, үзсэн дуулсан дульмагхан мэдлэгээ “мэдлэгийн их далай” гэж андуурсан хүмүүс мэр сэр байх ажээ. Өнгөрсөн 7 дугаар сарын 5-нд Монгол улсын ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дэмжлэгээр доктор О.Нямдаваагийн “Иран дахь Монгол өв соёл”  хэвлэгдэн гарчээ. Тус бүтээл нь Илхаант улсын түүх, Илхаант улсын уран барилга, Илхаадын зоос, Илхаадын бичиг захидал, Илхаант улсын шашин гэсэн 5 бүлгээс бүрдэнэ. 

“Нүсэр” том уг бүтээл эхний хуудаснаасаа эхлээд л үг үсэг, найруулгын алдаа, ойлголтын зөрүү, зургийн буруу тайлбарууд хөврөх ажээ. Дипломат ёсны нэгэн чухал зүйл бол аливаа улс орны зочид төлөөлөгчид, хамтран ажиллаж буй хүн, хамт олны нэрийг зөвөөр бичих явдал.  Гэтэл олон жил элчин сайдын үүрэг гүйцэтгэж явсан О.Нямдаваа гуай Иран улсын ерөнхийлөгчийн нэрийг буруу бичсэн нь тун тоогүй. Иран улсын ерөнхийлөгч болон Монгол улсын ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж нарын зургийн тайлбарт Махмуд Ахмаденижад (Mahmoud Ahmadenijad) ерөнхийлөгчийн нэрийг Хасан Роухани хэмээн буруу бичсэн байгаа юм. Махмуд Ахмаденижад 2005-2013 оны хооронд Иран улсын ерөнхийлөгчийн албыг хашсан бөгөөд Хасан Роухани 2013 оноос Иран улсын ерөнхийлөгчийн албыг хашиж байна. 

Монгол Улсын ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж,
Иран улсын ерөнхийлөгч Махмуд Ахмаденижад нар, 2012

Ийм байтал тус бүтээлийг ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга Ц.Баярсайхан “Хоёр талын хамтарсан судалгааны хүрээнд” гарч байна хэмээн номын өмнөх үгэнд өгүүлжээ. Гэтэл тус бүтээлд Ираны талаас хэн нэгэн судлаач оролцоогүй байна. 

Номын зохиогч бүтээлийнхээ чимэглэл зурагт Баисунгурын шахнамен чимэглэл зургуудыг ашигласан байна. Гэвч зохиогч маань Баисунгурын шахнаме гэж чухам ямар бүтээл болохыг ч ойлгоогүй бололтой. Баисунгурын шахнаме, Их Монгол шахнаме, Рашид ал-Дины Судрын чуулган номын чимэглэл зургуудыг хооронд нь ангилалгүй цөмийг нь Баисунгурын шахнаме хэмээн нэрлэжээ. Түүгээр ч барахгүй 1280-иад оны үед Юань гүрэнд зурагдсан “Хубилай хааны ан хийж буй нь” зургийн хэсгийг Баисунгурын шахнамен

зураг хэмээсэн нь тун гайхалтай. 

Перс номын чимэглэл зураг нь Монголын эзэнт гүрэн тэр дундаа Ил хаант улсын үед хөгжил цэцэглэлтийнхээ оргилд хүрсэн билээ. Их Монгол шахнаме тууль нь агуулгын хувьд Ираны эртний хаад Тураны хаадтай байлдсан тухай бөгөөд зохиогдсон он цаг нь НТ 1000-аад онд хамаарна. Харин номын чимэглэл зураг нь XIV зуунд холбогдоно. Хэдийгээр Их Монгол шахнаме туулийн чимэглэл зурагт эртний иран тураны хаадыг монгол хувцастай дүрсэлсэн байдаг ч энэхүү зураг, үйл явдал нь монголчуудтай холбогдолгүй юм. Өөрөөр хэлбэл Их Монгол Шахнамен зурагт монгол хаадыг дүрслээгүй гэсэн үг. 

Тиймээс номын 16 дүгээр хуудсаны зурагт Хүлэгү хан армийнхаа тэргүүн эгнээнд, Монгол Шахнаме,Баисунгур хэмээн тайлбар хийсэн буруу. 

Харин Рашид ал-Дины Судрын чуулган номын чимэглэл зураг нь Монголчуудтай холбогдох бол Баисунгурын шахнаме тууль нь он цагийн хувьд XV онд холбогдоно. Төмөрийн угсааны Баисунгур Мирзагийн зарлигаар Баисунгурын шахнамег бүтээх ажил 1426 онд эхэлж 1430 оны орчим дуусжээ.  Тус шахнамег бүтээхдээ өмнөх Их Монгол шахнамег шууд хуулбарлалгүй хэд хэдэн хуучны гар бичмэлүүдийг харьцуулан үг хэллэгийг “орчин үеийн” болгох чимэглэл зургуудыг шинээр зурах зэрэг ажлуудыг хийсэн байна. Гэвч энэ нь мөн л монгол хаадтай холбогдолгүй юм. Тиймээс Их Монгол шахнаме болон Баисунгурын шахнамен чимэглэл зураг дахь хаад ноёдын зургийг монгол хаадын нэрээр оноон нэрлэх нь зохимжгүй юм. Түүгээр ч барахгүй перс номын чимэглэл зураг нь хаана бүтээгдсэнээсээ шалтгаалаад зургийн арга барил дүрслэл нь өөр хоорондоо ялгаатай байдаг. Гэтэл Иран дахь Монгол өв соёл номд Баисунгурын шахнамен зураг гэх нэрээр орсон зургууд нь арга барил дүрслэлүүдийн хувьд асар их ялгаатай байгаа нь нэг бүтээлийн чимэглэл зураг биш болохыг харуулж байна.

Шахнаме туулийн чимэг зураг

Судрын чуулганы чимэг зураг

Баисунгурын шахнамен чимэг зураг

Тус бүтээлийн 16,39 дүгээр хуудасны зургууд нь Байсунгурын шахнамен чимэглэл зураг бус Рашид ал-Дины Судрын чуулган номын чимэглэл зураг юм. Түүгээр ч барахгүй 134 дүгээр хуудасны “Газан хаан коран судар уншиж буй” зургийг “Хасан хан Куран Монгол гэрт сууж буй нь “Сударын чуулган” ном уншиж буй нь” хэмээн нэрлэжээ. Гэтэл Судрын чуулган Өлзийт хаан (1304-1316)-ы үед зохиогдож дууссан юм. Тэгэхлээр Газан хаан(1295-1304) хэрхэн Судрын чуулганыг уншиж чадах билээ дээ. 

Түүгээр ч барахгүй тус бүтээл нь судалгааны бүтээл гэхээсээ судалгааны бүтээлүүдээс шууд хуулбарлан авч ашигласан судлаачдын бүтээлийг эмхэтгэсэн бүтээл гэж үзвэл зохино. Учир нь нэр томьёоны хувьд тогтсон зүйл байхгүй бөгөөд нэг үгийг 2-3 янзаар бичсэн байх нь элбэг. Жишээлбэл, Абу Са’ид Бахадур, Абу Сайд, Абу Сайд Баатар гэхчилэн олон янзаар бичжээ. Абу Са’ид хаан хаан 1317-1330 оны хооронд Илхаант улсыг захирч байсан юм. Гэтэл тус бүтээлийн 152-153 дугаар хуудсанд Абу Са’ид хааны зооснуудын хамаарах оныг 1419, 1425, 1433 он гэжээ. О.Нямдаваа гуайнхаар бол Абу Са’ид хааныг нас барснаас хойш 100 жилийн дараа ч түүний нэрээр зоос дэлдэж байсан болж таарах нь. Зоос бол тухайн бүс нутгийг хэн захирч буй нь илэрхийлэл эрх мэдлийн бэлгэ тэмдэг юм. Гэтэл 1335 оноос сүр хүчин нь бууран үгүй болсон Илхаант улсын сүүлчийн эзэн хааны нэрээр 100 жилийн дараа зоос дэлдэнэ гэдэг байж боломжгүй зүйл юм. Сатибег, Суляман, Ануширван нарын зоосыг ч мөн адил тэдний амьдарч байсан цаг үеэс нэгэн зууны дараа дэлдэгдсэн мэтээр дурджээ. 

Энэ бүх он цагийг андууран бичсэн гэхэд бэрхтэй. Тиймээс хэвлэлийн алдаа гэж үзвэл эрхэм номын редактор академич Д.Цэвээндорж гуай үүнийг хянаж залруулах ёстой баймаар. Тэр үнэхээр мэдэхгүй байв уу эсвэл тоомжиргүй хандав уу? Үг үсэг, найруулга, ойлголтын андуу байдлыг хянаж засварлах ёстой хүмүүс бол номын редакторууд байдаг. Гэтэл монголд редактор гэдэг үг “чимэглэл” төдий зүйл болон хувирчээ. Учир нь таньдаг томоохон эрдэмтнийхээ нэрийг редактор гээд тавьчихад уншигч түмэн сайн бүтээл гэж ойлгоно. Худал хуурмагаар дүүрэн бүтээлийг худалдан авч уншина. Тэгээд бүр ерөнхийлөгчийн тамгийн газрын дэмжлэгээр хэвлэлээ гэвэл бүр ч их сонирхох нь лавтай. 

Тус бүтээлийн хавсралт хэсэгт Д. Анхбаяр, Ц.Энхчимэг зэрэг гадаад дотоодын 10 орчим эрдэмтдийн эрдэм шинжилгээний өгүүллийг шууд хуулбарлан оруулсан нь судалгаа хийсэн гэхээсээ илүүтэй бусдын бүтээлийг эмхэтгэсэн төдий зүйл. Бүхэл бүтэн 100 хуудас материалыг бусдаас шууд хуулбарлан авч ашиглана гэдэг байж боломгүй хэрэг юм. 

Ямартаа ч эл бүтээл нь хоёр талын судалгааны хүрээнд хэвлэгдэн гарсан гэхээсээ илүүтэй О.Нямдаваа докторын өмнө нь гаргасан Ил хаад, Ил хант улс (Ил хант улс номын шүүмж -http://www.ikon.mn/n/j61) зэрэг номыг эмхэтгэж найруулсан ядмагхан хувилбар болох нь тодорхой байна. 

О.Нямдаваа, Иран дахь Монгол өв соёл номын хуудас

Энэ мэтчилэн алдаа мадаг ихтэй, хэн нэгэн “сайн дурын” судлаачийн сэтгэлийн хөдлөлөөр хандсан бүтээлийг төр засаг дэмжин хэвлүүлсээр байх уу? Энэхүү бүтээл 2017.07.05-ны өдөр Эрмитаж дахь ноён уулын эрдэнэс номын сүүдэр дор “чоно борооноор” гэгчээр Төрийн ордонд нээлтээ хийгээд авсан сурагтай. 

С.Ууганбаяр 

Мөрөөдөл төгссөн нь буюу Түүх эргэн иржээ By: С. Ууганбаяр No comments

(Роберт Каган, Түүх эргэн ирж мөрөөдөл төгссөн нь номын тухай)

“ДЭЛХИЙ ЕРТӨНЦ ЭРГЭЭД хэвэндээ орлоо” гэх энэ өгүүлбэрийг уншсан хүн “юу гэсэн үг вэ?” хэмээн гайхаж болох юм. Энэ бол Фрэнсис Фукуямагийн “Түүхийн төгсгөл ирэхэд, либерал ардчилалд үзэл суртлын ноцтой өрсөлдөгч үлдсэнгүй” хэмээх үгийн хариулт юм. Дэлхий ертөнц, улс орнууд өөр хоорондоо ойртон, нягтарч буй боловч нэг үзэл, санаа зорилгод нэгдсэнгүй. Их гүрнүүд өөрсдийн үзэл бодлоо буурай орнуудад тулгаж дэлхийн бодлогыг тодорхойлохыг зорьж байна. Энэ нь зөрчил тэмцэл дууссаныг биш цоо шинэ зөрчил тэмцэл эхэлснийг сануулж буй хэрэг.

1990- ээд оны эхээр ЗХУ задран унаснаар хүн бүхэн зөрчил тэмцэл ариллаа “Түүх төгслөө” хэмээн итгэж байв. Тухайн цагт дэлхийн бодлогыг тодорхойлогч АНУ ч мөн адил үзэл бодолтой байсан бөгөөд эцэг Буш “дэлхийн шинэ дэг журам”-ыг бий болгохыг зорьж зөрчлийг эв зүйгээр шийдвэрлэхийг чухалчилж байв. Үүнийг нь НҮБ-ийн нарийн бичгийн дарга Кофи Аннан болон Бушийн залгамжлагч Билл Клинтон нар ч мөн дэмжиж байв. Гэвч бүх зүйл санаснаар болсонгүй 2001 оны  9 дүгээр сарын 11-нд болсон үйл явдал дэлхий ертөнц нэг чиглэл, нэг үзэл санаанд нэгдээгүй, зөрчил тэмцлийг эв зүйгээр шийдвэрлэх боломжгүй болохыг тодорхой харуулсан юм. Тиймээс ч Жорж Буш хүчирхийлэл зөрчил тэмцлийг хүчээр дарах үйл ажиллагаа эхлүүлэн 2003 онд Иранд дайран оров.

Түүгээр ч барахгүй 2010 оноос Хятад улс хүчирхэгжиж дэлхийн бодлогыг тодорхойлоход оролцохыг чармайж эхлэв. Энэ нь зөрчил тэмцэл, үзэл санааны зөрчил төгсөөгүй болохыг, дэлхий дахин нэг үзэл санаа, бодлогод нэгдэн нягтарна гэсэн 1990-ээд оны либерал үзэл санаа “мөрөөдөл” байсныг илтгэн харуулсан юм.

Роберт Каганы үзсэнээр “Орос, Хятад, Европ, Япон, Энэтхэг, Иран, АНУ болон бусад орнууд бүс нутагтаа давуу байдлын төлөө өрсөлдсөнөөр их гүрнүүдийн дунд олон улсын тэмцэл буцаж ирсэн” байна. Өдөр ирэх тусам Орос, Хятад, Япон улсууд дэлхийн бодлого, үйл ажиллагааг тодорхойлох болж байна. Тэгвэл энэ нөхцөлд бид хэрхэн тэсэж үлдэх вэ? Бид тэсэж үлдэхийн тулд эдгээр улс гүрнүүдийн бодлого үйл ажиллагааг ойлгож, улс төр, эдийн засгийн зөв бодлого үйл ажиллагаа явуулах хэрэгтэй. Их гүрнүүдийн үндсэрхэг үзэл санаа эргэн ирж тэд хүчирхэгжсээр бид харин хаана явна вэ? Бидний үндсэрхэх үзэл бол зөвхөн хөрш улс гүрнүүдээ харлуулах явдал юм. Тэгвэл их гүрнүүдийн үндсэрхэг үзэл юу байв. Энэ бол эрх мэдлийн хүрээгээ тэлэх, дэлхийн бодлого үйл ажиллагаанд оролцох, нэр төр, ашиг сонирхлын төлөө өнгөрснөө эрмэлзсэн үзэл юм хэмээн Роберт Каган үзжээ. Иран, Энэтхэг, Орос улсууд нь гоморхлын мэдрэмжтэй улсууд юм. Хүчирхэгжин мандаж явсан эдгээр улс орнууд нэгэн цагт бууран доройтож байсан бөгөөд өдгөө энэхүү доройтож явсан үеэ түүх болгон үлдээж, улс орныхоо түүхийг үргэлжлүүлэхийг хүсэж байна.

Тэд түүхээ төгсгөхийг хүссэнгүй. Дэлхийн бодлого үйл ажиллагаанд оролцохыг хүсэж байна. Гэтэл бид түүхээ нэгэнт төгсгөж түүхээ дурсах л ой санамжтай үлджээ. 

С.Ууганбаяр

Үндэстний онцлогоо ойлгохсон By: С. Ууганбаяр No comments

Түүхийг үгүйсгэхээс урьд ойлгох хэрэгтэй бус уу? 

Хүн бүх зүйлийг мэддэг байх албагүй. Гэвч одоо хүн бүр бүх зүйлийг мэддэг байх гэж хичээдэг болж. “Мэддэг байх” гэхээсээ илүүтэй мэддэг юм шиг харагдахыг оролддог болж. Тэр дундаа түүхийг өөрийнхөөрөө, дур зоргоороо тайлбарлах нь хэрээс хэтэрлээ. Тэдгээр хүмүүсийн нэг бол яахын аргагүй филосифич С.Молор-Эрдэнэ. Би түүний ярьдаг философийн онолыг мэдэхгүй болохоор шүүмжилж чадахгүй. Уншигч олон түүнийг эрлийз хурлыз, солио өвчтэй эсвэл агуу филосоифич хэмээн өргөмжилж байна. Гэвч эрхэм С.Молор-Эрдэнэ аль нь болохыг би бас л мэдэхгүй. Учир нь би сэтгэл судлаач, генетикч биш. Гэвч би бага боловч “Түүх” гэх шинжлэх ухааныг гадарлана. Тиймдээ ч энэхүү нийтлэлээр С.Молор-Эрдэнэ философичийн үгүйсгээд буй түүхийн тухай товчхон өгүүлэхийг зорьлоо.

С.Молор-Эрдэнэ Чингис хаанд бидэнд юу ч бүтээж өгөөгүй хот ч байгуулаагүй гэжээ. Тэгвэл Чингис хаан үнэхээр хот байгуулсангүй юу? Байгуулах шаардлага байсан уу?
Монгол гэх үндэстний бусад үндэстнээс ялгарах онцлог хийгээд, тэдгээрийг байлдан дагуулж чадсан арга ухаан чухам юу байв. Энэ бол хурд, монгол цэргийн гавшгай байдал. Үүний гол эх үүсвэр нь адуун сүрэг. Хэрэв Чингис хаан том хот байгуулан монголчууд хотод бөөгнөрөн суусан бол юу болох байсан бол. Суурин суугаад мал маллана гэдэг бол үнэндээ үүлгүй тэнгэрээс бороо орохтой адил зүйл. Суурин суусан монголчууд газар тариалан эрхлэхээс өөр замгүй. Монгол орны уур амьсгалыг бодолцвол хангалттай ургац авах боломжгүй.
Тэгвэл хүнсний хомсдлоо хэрхэн нөхөх вэ? Одоогийнхтой адил хүнс тэжээлийн тусламж, бүр цаашлаад экспорт, импорт гэх зүйл байхгүй үе шүү дээ. Шавар байшинд бөөгнөрөн суусан монгол цэргүүд хятадруу довтолж хүнс дээрэмдэж ирнэ гэдэг бол үлгэрийн далай.
Хятадууд нүүдэлчдийг захирч байгаагүй нь нэг талаараа “суурин хот” байгаагүйтэй холбоотой. Дайсан этгээд их цэргийн хүчээр дайран ирэхэд нь зугтаад л гарчихна. Энэ тухай хятадын түүхэн сурвалжуудад ч мэдээ бишгүй дээ л бий. Энэ үйл явц олон мянган жилийн туршид үргэлжилсэн. Үүнийг ч Чингис хаан мэдэж байсан нь лавтай. Тэр цагт Монгол нутаг томоохон хот байгуулж шавар тагзанд шамбааралдан суух нь Монгол гэх үндэстнийг мөхөөх аюулд ч хүргэж болох байв.

Монголчууд хот байгуулж байгаагүй гэж үү? Байгуулсан бол хаана байгуулав?

Алтан Орд улсын Сарай- Бат, Сарай-Бэрх, Ил хаант улсын Султаныя, Юань улсын Шанду, Даду хотууд тэгвэл хэн байгуулсан болж таарах вэ? Монгол хаадын зарлигаар эдгээр хотыг байгуулсан нь эрхэм философичийн хүсээд байдаг цаасан дээр бичээтэй бий шүү дээ. Монголчууд хэрэгтэй боломжтой бүс нутгуудад хот сууринг байгуулж байсныг, тэдгээр хот суурины туурийг бид одоо ч харж болно.
С.Молор-Эрдэнэ докторын дурьдсан хоёр дахь асуудал бол “Монгол гэрт амьдрахад хэцүү бараг л боломжгүй, боломжтой байлаа ч одоогийн бүс нутагт бус говиос өмнө л амьдарч байсан болов уу” гэсэн дүгнэлт. Хамгийн ойрхон жишээ дурдвал С.Молор-Эрдэнэ доктор өөрөө Төв аймгийн Жаргалант сумын уугуул гэнэ билээ. Энд түүний өвөг эцэг монгол гэрт амьдраад л ирсний хүчинд энэ хүн хорвоод мэндэлчихээд яваа гэдгээ ойлгодоггүй л юм байх даа.

“Күнзтэй адил нэгэн соёл, нэгэн үнэмшилтэй, нэг үнэт зүйлийг бүтээж өгөөгүй.” нь Чингис хааны нэгэн алдаа гэнэ.

Хэн үзэл санаа бий болгож дэлгэрүүлдэг вэ?

Юлий Цезарь, Александр Македонский, Наполеон Бонафарт ард түмэндээ Күнзийн нэгэн адил итгэл үнэмшил үнэт зүйлсийг ард түмэндээ бий болгож өгсөн үү? Тийм зүйл үгүй л болов уу.
Харин ч Чингис хаан “Нэгдсэн Монгол” улсын үзэл санааг монголчуудад суулгаж өгсөн юм. Энэ үзэл санаа XX дугаар зууны II хагасыг хүртэл үргэлжилж байсныг түүх бага боловч уншдаг хүн бүр мэдмээр. Энэхүү нэгдсэн монголын төлөөх үзэл санаа XX зууны II хагаст их гүрнүүдийн бодлогоор таслагдаж, одоогийн жалга довны үзэл илүүтэй дэлгэрсэн юм.

Тэгвэл Күнз гэж хэн бэ? Күнз бол Платон, Аристотель бас Молор-Эрдэнэ гуайн нэгэн адил сэтгэгч. Үзэл санааг сэтгэгчид боловсруулж хаад хэрэгжүүлдэг жамтай. Гэтэл манай философич нэгдсэн нэг үзэл санаа бахархал төлөвшүүлэх бус монгол гэх үндэстний онцлог нөхцөл байдлыг огт мэдэхгүй байж гадны улс орнуудтай харьцуулан ярьж буй нь даанч харамсалтай. Түүхийг үгүйсгэх бус ойлгох, ойлгуулах хэрэгтэй юмсан.
Хамгийн харамсалтай зүйл гэвэл “Монголчууд түүхтэй болохын тулд тээр тэндэх 800 жилийн өмнөх тоосон дотроос нэг хүн гаргаж ирсэн. Тэр нь хэн ч юм мэдэгдэхгүй. Хаана төрсөн нь ч мэдэгдэхгүй, “Нууц товчоо” гэдэг үлгэр байдаг. Нэг л домогт баатар. Чингисийг бодит хүн гэхэд хэцүү” гэсэн Молор докторын гэнэн агаад тоомжиргүй яриа. Нууц товчооноос давж гарч үзээгүй л хүн байна шүү дээ эрхэм философич маань. Ингэж хэллээ гээд түүхч биш философич гээд өмөөрөх хүн гарах л байх. Тийм юм бол философио ярь л даа. Судрын чуулган, Дэлхийг байлдан дагуулагчийн түүх, Нум сумтан ард түмний түүх, Богд баатар биеэр дайлсан тэмдэглэл гээд тоочоод байвал тоо томшгүй түүх сурвалжууд байна. Чингис хааныг монголчууд зохиож гаргаж ирсэн юм биш шүү дээ. Дэлхийн дахин түүнийг тодруулж гаргаж ирсэн юм. Яагаад гэвэл тэр хийсэн гавьяатай хүн болохоор. Чингис хааныг хоёрдахь мянганы шилдэг хүнээр монголчууд тодруулаагүй юм шүү дээ.

Эрхэм философичоос асуух асуулт.

Та америкчууд Авраам Линкольныг, Англичууд Артур хааныг, Италичууд Юлий Цезарийг, Хятадууд Цин ши Хуандиг, Оросууд Их Петрийг харсан гэж бодож байна уу? Тэд хараагүй болохоор тэд байгаагүй гэсэн үг үү?
Танд хамаатуулаад асуувал, та хуланц өвөг өө харж байсан уу? Харж байгаагүй бол танд өвөг дээдэс гарал угсаагүй байхгүй гэсэн үг үү? Тэгвэл та хаанаас ирсэн бэ?

С.Ууганбаяр

Итали улсын Турино хот By: С. Ууганбаяр No comments

Турино хот нь Итали улсын зүүн хойд хэсэгт, Франц Италийн хилийн ойролцоо оршино.

 
Итали улсын Пиза хотоос 5 цаг орчим явж Турино хотод хүрч хотын захын гал тэрэгний буудал дээр буухад Борбоне багш эхнэр Мариагийн хамт угтаж авлаа. Түүний эхнэр Мариагийн барьсан цүнх шууд л нүдэнд туссан юм. Тэр цүнхийг Мариа өөрөө хийсэн байж.

Галт тэрэгний буудлаас тосож авсан даруйдаа багшийн гэрт зочилж оройн хоол идэнгээ түүний номын сантай танилцаж, бяцхан гэр музейг нь үзэж сонирхлоо. Монголын тухай, монгол бэлэг дурсгал тэдний цөөнгүй ажээ. 

Турино хотын нэр нь "Toro" буюу "бух" гэсэн үгнээс гаралтай.

Турино хот дахь Египетийн музейд

МУЗЕЙН ДУРСГАЛЫН ЗҮЙЛС  

 

 

12 сарын тус бүрийн онцлогийг харуулан дүрсэлжээ. Турино хотын цэцэрлэгт хүрээлэн.
1 дүгээр сар- Зэүс

2 дугаар сар – Фосейден

3 дугаар сар – Хермес

4 дүгээр сар – Хера

5 дугаар сар -  Хедас

6 дугаар сар -Дионисус

7 дугаар сар –Деметер

8 дугаар сар -Аполло

9 дүгээр сар – Арес

10 дугаар сар – Артемис

11 дүгээр сар – Афин

12 дугаар сар- Афродите 

Турино хотын хуучны цайзууд

 

Амьтдын толгойн дүрс нь тухайн барилгыг бариулсан гэр бүлийн бэлэг тэмдэг ажээ.